योगेश्वरी देवीचे मंदिर
श्री योगेश्वरी हे अंबानगरीचे भूषण आहे. प्रथमतः अस्पृश्यांनी साहित्यिक आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या आदरणीय महाराष्ट्रीयन मनाचा स्वीकार केला आहे. त्यापैकी दोन कवी रचना श्री मुकुंदराज आणि मराठी साहित्यातील नवकोट नारायण संत कवी दासोपंत यांच्या समाधीबद्दल उल्लेखनीय आहेत. या कारणामुळे अंबानगरीचे महत्त्व वाढले असून, प्राचीन काळी हे शहर बुशन भूत (नगर भूषण भव) सारख्या इतर शहरांमध्ये बसले होते. कारण योगेश्वरीकडे शक्तिपीठ असल्याने तिला पवित्र तीर्थक्षेत्राचे स्वरूप प्राप्त झाले होते आणि आजही आहे.
अंबाजोगी योगेश्वरी देवी मंदिर – अंबाजोगाई हे परळी वैजनाथपासून २५ किलोमीटर अंतरावर असलेल्या योगेश्वरी मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे, हे मंदिर बीड जिल्ह्यातील सर्वात पूजनीय मंदिरांपैकी एक आहे. योगेश्वरी हे एक संस्कृत नाव आहे ज्याचा अर्थ “देवी दुर्गा” आहे. श्री योगेश्वरी हे दुर्गा देवीचे प्राचीन मंदिर आहे, जे देवी शक्तीपीठांपैकी एक अंबेजोगाई येथे आहे.
योगेश्वरी मंदिर आपल्या भक्तांच्या सर्व इच्छा पूर्ण करणारी योगेश्वरी देवीला पवित्र आहे. शहरातून वाहणाऱ्या जयंती नदीच्या पश्चिमेला योगेश्वरी मंदिर आहे. मंदिराची रचना हेमाडपंथी शैलीची आहे. देवी अंबाबाई योगेश्वरी हे संस्कृत नाव आहे ज्याचा अर्थ “देवी दुर्गा” आहे. अंबाजोगाईची योगेश्वरी देवी हे मराठवाड्याचे स्वतःचे तीर्थक्षेत्र आहे. श्री योगेश्वरी हे दुर्गा देवीचे प्राचीन मंदिर आहे, जे देवी शक्तीपीठांपैकी एक अंबेजोगाई येथे आहे.
देवी पार्वतीचे रूप असलेल्या देवी अंबा या नावावरून अंबाजोगाई शहराला हिंदू पौराणिक कथांमधून अनेक कथा आहेत. जयवंती नदीच्या काठावर वसलेले हे शहर जयवंतीनगर म्हणूनही ओळखले जात असे. योगेश्वरी देवीचे ऐतिहासिक आणि सर्वात जुने मंदिर प्राचीन काळापासून प्रसिद्ध आहे. मंदिराची रचना हेमाडपंती शैलीतील आहे. खांबावरील नाजूक नक्षीकाम अतिशय आकर्षक आहे. उत्तर दरवाजाला लागूनच ‘सर्वेश्वर तीर्थ’ आहे. पश्चिम दरवाजाला लागून विविध देवतांची मंदिरे आहेत. दसऱ्याच्या वेळी येथे उत्सव भरतो
योगेश्वरी मंदिराला पूर्वेकडे तोंड करून मोठे मुख्य प्रवेशद्वार आहे. एक ‘नगरखाना’ – संगीतकारांसाठी जागा आणि ‘दीपमल’ मुख्य गेटसमोर उभी आहे. पूर्वेकडील प्रवेशद्वारातून मंदिराच्या संकुलात प्रवेश केल्यावर, भक्तांना चार लहान बुरुजांनी वेढलेला एक उंच बुरुज दिसतो. उंच मनोरा देवदेवतांच्या चित्रांनी सजलेला आहे. खांबावरील नाजूक नक्षीकाम अतिशय आकर्षक आहे. उत्तर दरवाजाला लागूनच ‘सर्वेश्वर तीर्थ’ आहे. पश्चिम दरवाजाला लागून विविध देवतांची मंदिरे आहेत.
पहाटे ५:०० वाजता मंदिराच्या लाऊड स्पीकरवर मोठ्या आवाजात भजने ऐकू येतात. मंदिरातील तांबूल प्रसाद ही या मंदिरातील अनोखी गोष्ट आहे. तांबूल प्रसादात ठेचलेले पान असते. साक्षी गणेश मंदिर जे चालण्याच्या अंतरावर आहे. मंदिरात येणाऱ्या प्रत्येकाला हा गणपती आठवतो असे सांगितले जात आहे.
आख्यायिका : देवी पार्वतीला श्री योगेश्वरी देवी या नावानेही ओळखले जाते, या ठिकाणी महिषासुर राक्षसाचा वध करण्यासाठी अवतीर्ण झाली होती. योगेश्वरी देवीचे हे ऐतिहासिक आणि सर्वात जुने मंदिर प्राचीन काळापासून प्रसिद्ध आहे. मंदिराची रचना हेमाडपंती शैलीतील आहे. मंदिरात योडेश्वरी देवीची ओंकार स्वरूप मूर्ती आहे. दुसर्‍या पौराणिक कथेनुसार, योगेश्वरी देवी दंतासुर राक्षसाला मंद करते आणि म्हणून तिची दंतासुर-मर्दिनी म्हणूनही पूजा केली जाते.
अंबाजोगी शहरात सकलेश्वर खांभी, खोलेश्वर, मुकुंदराज गुहा आणि दासोपंत स्वामी समाधी, मुकुंदराज समाधी, काशिविश्वनाथ अशी इतर वारसा मंदिरे आहेत. योगेश्वरी मंदिर हे भारतातील शक्तीपीठ मंदिरांपैकी एक मानले जाते. माता योगेश्वरी ही मराठी लोकांची विशेषत: महाराष्ट्रातील चित्तपावन ब्राम्हणांची (किंवा कोकणस्थ ब्राम्हणांची) कुलदेवता आहे.
