हत्तीखाना (लेण्या)

शिव लेणी (जोगाई मंडप; हत्तीखाना) ह्या महाराष्ट्र राज्यातल्या, अंबाजोगाई, जिल्हा बीड येथील हिंदू गुफा आहेत. या संपूर्ण लेणी, त्या काळी मालवा प्रांत असे नाव असलेल्या आणि परमार वंशातील राजा उदयादित्याच्या (कारकीर्द : इ.स. १०६० ते १०८७) राजवटीत टेकडीच्या आत खोदून त्यातील दगडांवर कोरीवकाम करून बनविण्यात आली. या लेणीमध्ये हिंदू पुराणांतील गोष्टींचे वर्णन करणाऱ्या व शिव, नंदी, गणेश व इतर देवांच्या आणि देवींचा समावेश असलेल्या ह्या हिंदू कलाकृती आहेत.

भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणानुसार या लेण्यांतील शिल्पे व शिलालेख “अस्तित्वात असलेली भारतीय कलेचे सर्वोत्तम उदाहरण” आहेत.

या शिव लेणी पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभागाच्या पुरातन वारसा (हेरिटेज) जागांमध्ये सामील आहेत. महाराष्ट्र पुरातत्त्व विभागाच्या अधीन, महाराष्ट्र पुरातन स्मारके आणि पुरातत्त्व जागा आणि अस्तित्व कायदा १९६० अन्वये या जागेची नोंद “महाराष्ट्र राज्यातील संरक्षित स्मारकांची यादी” मध्ये संरक्षित स्मारक म्हणून आहे.

वर्षाचा सर्वोत्तम वेळ

January – January

पर्यटक या स्थळाला दिवसभरात कधीही भेट देऊ शकतात. बाहेरच या स्थळाच्या माहितीचा फलकही लावलेला आहे.

कुठल्याही सिझनमध्ये हे स्थळ पाहता येते, त्यासाठी निश्चित असा दिवस नाही.

असा कुठलाही दिवस नाही

पर्यटकांसाठी विशेष सूचना

– पूर्वी या हत्तीखान्यास तटभिंतही नव्हती. – अलीकडे पंधरा वर्षांपुर्वी पुरातत्त्व विभागाने याला सीमाभिंत बांधून सुरक्षित केले आहे. – हा हत्तीखाना व त्यात कोरलेल्या मूर्तींची कला पाहिल्यानंतरच याचे महत्व लक्षात येईल. – याच्या समोरच दुसरा एक छोटा हत्तीखाना आहे. – त्यातही अखंड खडकात विविध लेण्या कोरलेल्या आहेत.