औंढा नागनाथ मंदिर

औंढा नागनाथ मंदिर हे एक प्राचीन शिवमंदिर आहे, एक ज्योतिर्लिंग आहे, जे महाराष्ट्रातील हिंगोली जिल्ह्यातील औंढा नागनाथ येथे आहे.हिंगोलीपासून २५ किमी अंतरावर, नांदेडपासून ६१ किमी आणि औरंगाबादपासून २०४ किमी अंतरावर, औंढा नागनाथ मंदिर हे महाराष्ट्रातील हिंगोली जिल्ह्यातील औंढा नागनाथ येथे असलेले एक प्राचीन हिंदू मंदिर आहे. हे महाराष्ट्रातील प्रमुख तीर्थक्षेत्रांपैकी एक आहे आणि औरंगाबादजवळ भेट देण्याच्या सर्वोत्तम ठिकाणांपैकी एक आहे.

औंढा नागनाथ मंदिर हे भगवान शिवाला समर्पित आहे आणि भारतातील 12 पवित्र ज्योतिर्लिंगांपैकी एक मानले जाते. परळीजवळील वैद्यनाथ, नाशिकजवळ त्र्यंबकेश्वर, औरंगाबादजवळील घृष्णेश्वर आणि भीमशंकर ही महाराष्ट्रातील इतर ज्योतिर्लिंग तीर्थे आहेत. तसेच, मंदिराचा विसोबा खेचरा, नामदेव आणि ज्ञानेश्वर यांसारख्या संतांच्या जीवनाशी खूप जवळचा संबंध आहे. नामदेव ज्ञानेश्वर मंदिरात गेले जेथे त्यांना योग्य गुरू शोधण्यासाठी औंढा नागनाथ मंदिरात जाण्याची सूचना देण्यात आली.

इतिहास
औंढा नागनाथ (नागेश्वरम) हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील हिंगोली जिल्ह्यातील एक मंदिर आहे, हे एक महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे. सध्याचे मंदिर सेउना (यादव) घराण्याने बांधले होते आणि ते १३व्या शतकातील असल्याचे सांगितले जाते. पहिले मंदिर महाभारताच्या काळातील असल्याचे म्हटले जाते आणि पांडवांमधील ज्येष्ठ युधिष्ठिर यांनी ते बांधले होते, जेव्हा त्यांना हस्तिनापूरमधून 14 वर्षांसाठी निष्कासित करण्यात आले होते, असे मानले जाते. मंदिराची इमारत औरंगजेबाने पाडण्यापूर्वी ती सात मजली होती असे नमूद केले आहे.

रचना

मंदिराचे क्षेत्रफळ ६६९.६० चौरस मीटर (७२०० चौरस फूट) आणि उंची १८.२९ आहे मी (६० फूट) मंदिर परिसरात पसरलेले एकूण क्षेत्रफळ सुमारे ६०,००० चौ. फूट आहे. धार्मिक महत्त्वाव्यतिरिक्त, मंदिर स्वतःच त्याच्या सुंदर कोरीव कामासाठी पाहण्यासारखे आहे. सध्याच्या मंदिराचा पाया हेमाडपंती स्थापत्यशास्त्रातील आहे, जरी त्याच्या वरच्या भागाची नंतरच्या काळात दुरुस्ती करण्यात आली आणि ती पेशव्यांच्या राजवटीत प्रचलित असलेल्या शैलीत आहे.

ज्योतिर्लिंग जमिनीच्या पातळीच्या खाली स्थित आहे ज्यासाठी दोन खोल पायऱ्यांनी प्रवेश करावा लागतो. औंढा नागनाथ परिसरात १२ ज्योतिर्लिंगांची १२ छोटी मंदिरे आहेत. तसेच आवारात १०८ मंदिरे आणि ६८ तीर्थे आहेत, ती सर्व भगवान शिवाची आहेत.

पुनर्बांधकाम
औरंगजेबाच्या विजयात हे मंदिर नष्ट झाले. सध्याचे उभे असलेले मंदिर अहिल्याबाई होळकर यांनी पुन्हा बांधले.

आख्यायिका

नामदेव आणि औंढा नागनाथ मंदिराविषयी एक प्रसिद्ध कथा सांगितली जाते. एकदा ते ज्ञानेश्वर, विसोबा खेचरा आणि आणखी काही वारकऱ्यांसोबत मंदिरासमोर भजन म्हणत असताना मंदिराच्या पुजारींनी त्यांना सांगितले की मंदिरासमोरचे त्यांचे गायन , त्यांच्या नित्य पूजा आणि प्रार्थनामध्ये व्यत्यय आणत आहे आणि त्यांना मंदिरातून निघून जाण्यास सांगितले. मंदिराच्या पुजारीने भगत नामदेव यांना अपमानित केले व तो खालच्या जातीचा असून तो मंदिरात का आला असे सांगितले. मग भगत नामदेव मंदिराच्या मागच्या बाजूला गेले आणि तिथे भजने म्हणू लागले. पण देवाने उदास भक्ताच्या नजरेत राहण्यासाठी आणि भजने ऐकण्यासाठी आणि मंदिर फिरवले . मंदिराच्या मागील बाजूस नंदी का आहे हे त्या चमत्काराची साक्ष आहे.

शीख धर्माचे संस्थापक गुरू नानक यांनी औंढा नागनाथ मंदिराला भेट दिल्याचे सांगितले जाते आणि त्यांनी या भागात फिरताना आणि नामदेवांचे जन्मस्थान असलेल्या नरसी बामणीलाही भेट दिली होती. शिख धर्मात नामदेवांना भगत नामदेव म्हणून पूजनीय मानले जाते हे येथे नमूद करावे लागेल.

एकादशी, विजयादशमी आणि महाशिवरात्रीच्या सणांमध्ये मंदिराला भेट देण्याचा सर्वोत्तम काळ असतो जेव्हा मोठ्या संख्येने भाविक या मंदिराला भेट देण्यासाठी येतात.