तख्त सचखंड श्री हजूर साहिब

मानवजातीच्या सेवेसाठी वर्षानुवर्षे एकत्र राहून एक महान तत्त्ववेत्ता जिथे राहिला आहे आणि त्याने अखेरचा श्वास घेतला आहे, त्यापेक्षा अधिक महत्त्वपूर्ण आणि त्याहूनही पवित्र स्थान क्वचितच असू शकते. नांदेडमधील सचखंड श्री हजूर अबचलनगर साहिबच्या बाबतीत हे खरे आहे, जिथे ११ शीख गुरूंपैकी दहावे गुरू गोविंदसिंगजी यांनी आपली शेवटची मंडळी घेतली होती.

नांदेडमध्ये बर् याच सूफी देवस्थानांचे घर असल्याचा उल्लेख बर् याचदा पर्यटन यात्रेवर आढळतो. आशीर्वाद घेण्यासाठी येथे नियमितपणे विश्वासू कळप आणि वारंवार भेट देणार् या मंदिरांपैकी एक म्हणजे सचखंड श्री हजूर अबचलनगर साहिब. हा शिखांचा सर्वात महत्त्वाचा गुरुद्वारा आहे जिथे ‘तखत’ आहे आणि जिथे शिखांचे दहावे गुरू श्री गुरु गोविंद सिंगजी यांनी ७ ऑक्टोबर १७०८ रोजी अखेरचा श्वास घेतला.

असे म्हटले जाते की, ऑगस्ट १७०८ च्या अखेरीस गुरू गोविंदसिंग बहादूरशाहबरोबर नांदेडला आले आणि नंतर काही दिवसांच्या विश्रांतीनंतर ते गोलकोंडा येथे गेले, तर गुरू गोविंदसिंग यांनी येथेच राहण्याचा निर्णय घेतला. आख्यायिकेनुसार, गुरु गोविंद सिंग यांची इच्छा होती की, बहादुरशहाने आपल्या मुलांच्या आणि इतर अनेक शिखांच्या हत्येच्या प्रकरणात न्याय द्यावा, परंतु शेवटी जेव्हा शाह यांनी दोषींना शिक्षा करण्याचा कोणताही कल दाखविला नाही तेव्हा त्यांनी विभक्त होण्याचा निर्णय घेतला. आणि नांदेडमध्ये गुरू गोविंदसिंग यांच्यावर दोन माणसांनी वार केले. त्यांना सरहिंदचा ‘फौजदार’ वजीरखान याने त्याची हत्या करण्यासाठी नेमले होते.

आपले पार्थिव वास्तव्य जवळ येऊन ठेपले आहे, असे भाकीत करून गुरूंनी तेथे गुरु ग्रंथसाहिब बसविण्याची मागणी केली आणि याला ‘तख्त साहिब’ असे नाव पडले. तख्त साहिबची सध्याची इमारत महाराजा रणजितसिंहाने बांधली होती . त्यांनी आपल्या कारकिर्दीत गुरूद्वाराला संगमरवरी आणि सोन्याच्या प्लेटिंगने सजवले. तखत साहिबचे संकुल अनेक हेक्टरमध्ये पसरलेले आहे . तखत साहिबव्यतिरिक्त ह्यात आणखी दोन मंदिरांचाही समावेश आहे . बुंगा माई भागो जी एक मोठी खोली आहे जिथे गुरु ग्रंथ साहिब बसलेले आहेत आणि काही ऐतिहासिक शस्त्रे प्रदर्शनात ठेवली आहेत. दुसरी गोष्ट म्हणजे ‘पंज पियारे’मध्ये असलेल्या चमकौरच्या लढाईतून वाचलेल्या अंगिता भाई दया सिंग आणि धरम सिंग या दोन जणांचा.

गुरुद्वाराच्या आतील खोलीला अंगीठा साहिब म्हटले जाते आणि १७०८ मध्ये गुरु गोविंद सिंग यांच्यावर ज्या ठिकाणी अंत्यसंस्कार करण्यात आले त्या ठिकाणी ते बांधले गेले आहे. ही जागा आता शीखांच्या दृष्टीने प्राथमिक महत्त्वाची ठिकाणे असलेल्या पाच तखत साहिबांपैकी एक आहे, इतर चार म्हणजे अमृतसर येथील अकाल तख्त, आनंदपूर येथील तख्त केशगड साहिब, बिहार जिल्ह्यातील तखत पटना साहिब आणि पंजाबमधील भटिंडा येथील तखत दामदामा साहिब.

दुमजली इमारतीमध्ये आतील भागांना हरमंदिर साहिब, अमृतसर या शैलीत कलात्मक दृष्ट्या अलंकृत केलेले आहे. अंगिथा साहेबांच्या भिंतींना सोनेरी ताटांनी झाकण्यात आले आहे. घुमटाला पॉलिश करून शिखरावर सोन्याचा मुलामा दिलेल्या तांब्यापासून बनवलेला ‘कलश’ आहे. गुरू गोविंदसिंग यांचे काही पवित्र अवशेषही येथे जतन केले आहेत. यात एक सोनेरी खंजीर, एक काडेलॉक गन, ३५ बाण असलेला धनुर्धर, दोन धनुष्यबाण, मौल्यवान दगडांनी सजवलेली पोलादी ढाल आणि पाच सोनेरी तलवारी यांचा समावेश आहे.

मुख्य गुरुद्वाराजवळील गोबिंद बाग येथे लेझर शो सुरू करण्यात आला आहे. या शोमध्ये दहा गुरूंच्या आयुष्याचे थोडक्यात पण अतिशय सुंदर वर्णन केले आहे. कार्यक्रमाची कल्पना आणि दिग्दर्शन जसबीरसिंग धाम यांनी केले आहे, तर संगीत आणि भाष्य गझल गायक जगजित सिंग यांचे आहे. शोची वेळ दररोज संध्याकाळी ७:३० ते रात्री ८:३० पर्यंत आहे